Jaki jesteś i co potrafisz trzylatku? 

Trzeci rok życia, a szczególnie jego druga połowa, przynosi duże zmiany w rozwoju fizycznym i psychicznym małego człowieka. Mówiąc ogólnie – trzylatek powoli staje się poważnym partnerem w zabawie z innymi dziećmi oraz w kontaktach z dorosłymi. Chętnie wykonuje ich polecenia, uczestniczy aktywnie w różnych czynnościach, stara się samodzielnie obsłużyć, coraz sprawniej panuje nad własnymi emocjami. Układ nerwowy dzieci trzyletnich jest jednak nadal bardzo wrażliwy, a odporność na infekcje jest bardzo mała. Trzylatki łatwo się męczą, ale też bardzo szybko regenerują swe siły. Uwagę są w stanie skupić na krótki czas, najczęściej na jednym przedmiocie, dlatego krótkotrwały wysiłek należy przeplatać częstymi chwilami odpoczynku. Dzieci trzyletnie znajdują się w pierwszej fazie okresu przedszkolnego, w którym dokonują się dynamiczne i intensywne przemiany rozwojowe. Aby określić możliwości rozwojowe dzieci trzyletnich, konieczne jest

prześledzenie wszystkich sfer rozwoju na tym etapie.

Ogólna sprawność motoryczna

W trzecim roku życia dziecko staje się nie tylko bardziej ruchliwe i zwinne, ale też bardziej samodzielne w organizowaniu sobie zabaw .W pierwszych miesiącach jego ruchy wciąż jeszcze nie są dość dokładne, ale pod koniec trzeciego roku życia osiąga już sporą precyzję i harmonię. Trzylatek może bawić się bez zmęczenia przez kilka godzin, o ile jego ruchy i czynności ciągle się zmieniają. Z kolei ruchy jednorodne i monotonne powodują u niego znużenie i zmęczenie w krótkim czasie; np. spacer z osobą dorosłą, marsz w parach z rówieśnikami. Spacer u dziecka wywoła mniejsze zmęczenie, jeżeli będzie ono miało swobodę poruszania się, np. podbieganie, zatrzymywanie się, zmiany kierunku. Małe dzieci potrzebują ciągłej zmiany ruchu. Każdy rodzic wie, że zdrowe dzieci nie potrafią długo usiedzieć w jednym miejscu, czy stać w bezruchu. Zachęcanie trzylatka do dłuższego siedzenia czy stania może nawet szkodzić dla delikatnego organizmu. Warto pamiętać, że kręgosłup małego dziecka jest w stadium kostnienia, osłabia się szybko i może łatwo ulegać deformacjom.

Z dziećmi trzyletnimi można już organizować zabawy ruchowe wg pewnych reguł, które określają, że dana czynność jest wykonywana na dany znak. Oznacza to, że dzieci potrafią już zrozumieć instrukcję i są w stanie hamować swoje ruchy tak długo, aż padnie sygnał do działania. Ćwiczenia ruchowe, swobodne czy organizowane, mają bardzo duże znaczenie zarówno dla fizycznego, jak i psychicznego rozwoju dziecka.

Do podstawowych sprawności ruchowych należą takie czynności motoryczne jak: chód, bieg, skoki, wspinanie się oraz ruchy dostosowane do pokonywania przeszkód. Dziecko trzyletnie potrafi też jeździć na trzykołowym rowerku, a także rzucać piłką. Precyzyjne ruchy dłoni sprawiają dzieciom trzyletnim sporą trudność, ale potrafią one rysować i malować stosując zamaszyste i szerokie ruchy ręki oraz ugniatać elastyczny materiał plastyczny.

Potrafią zbudować wieżę z dziesięciu lub więcej klocków, ustawiając starannie i równo jeden na drugim. Utrzymując pion i podtrzymując budowlę drugą ręką mogą uzyskać efekty zamierzone, a nie przypadkowe. Dzieci trzyletnie są również zdolne do budowania konstrukcji kombinowanych, przypominających domy, mostki, bramki itp. Do tego celu są im potrzebne klocki o różnym kształcie. Budowle te mogą być rezultatem własnej inwencji dziecka lub naśladowania gotowego wzoru.

Procesy poznawcze i mowa

Układ nerwowy trzylatka jest niezwykle delikatny i podatny na zmęczenie. Zachowanie dziecka cechuje impulsywność i zmienność. W sferze poznawczej u dzieci trzyletnich następuje intensywny rozwój. Żadna z funkcji psychicznych nie jest jeszcze w pełni rozwinięta i ukształtowana. Myślenie, mowa i spostrzeżenia są związane z działaniem. Dziecko trzyletnie poznaje otaczający świat wielozmysłowo – polisensorycznie. Najważniejsze miejsce zajmują spostrzeżenia wzrokowe, dlatego trzylatek zwraca uwagę na to, co duże, kolorowe, wyróżniające się z otoczenia. Bardzo ważną rolę spełnia również wzrok i słuch. Dziecko poznaje przede wszystkim te przedmioty i ich cechy, które odgrywają bezpośrednią rolę w wykonywanej czynności. Zaczyna odróżniać kolory, choć czasem jeszcze nie potrafi ich nazwać. W swoim spostrzeganiu kieruje się najpierw barwą, a potem kształtem. Można też zauważyć początki zainteresowań muzycznych. Trzylatek potrafi zaśpiewać piosenkę, rozpoznać odgłosy z najbliższego mu otoczenia. Uwaga i pamięć mają charakter mimowolny; skoncentrowana jest na silnych i atrakcyjnych bodźcach. Dziecko zmienia często przedmioty, zainteresowania, przerywa rozpoczęte czynności. Istotną rolę w rozwoju orientacji trzylatka w otaczającym go świecie odgrywa mowa. Jest ona bezpośrednio związana z wrażeniami i spostrzeżeniami. Dziecko w wieku trzech lat zna około 1000 słów. Są to przede wszystkim rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki. Trzylatek wykazuje tendencje do tworzenia neologizmów. Potrafi budować proste pod względem gramatycznym zdania rozwinięte, a także różne rodzaje zdań złożonych. Rozwój mowy i myślenia trzylatka powodują, że jego zabawy stają się coraz bardziej urozmaicone i złożone, a z drugiej strony różnorodność form zachowania dziecka przyczynia się do rozwoju mowy i myślenia, a także pozostałych procesów poznawczych.

Rozwój zabaw tematycznych

Źródłem pomysłów do tego rodzaju zabaw zawsze jest życie codzienne, w którym dziecko uczestniczy. Trzylatek podpatruje ludzi dorosłych, a zebrane w ten sposób wiadomości przechowuje w swojej pamięci, po czym wykorzystuje w zabawach.

Dziecko trzyletnie odtwarza w zabawach tematycznych nie tylko pojedyncze czynności lub ich szeregi z zakresu tego samego tematu, ale też potrafią odtwarzać całe łańcuchy czynności. Takie złożone zabawy są dowodem nie tylko bogactwa wiedzy praktycznej trzylatka, ale także bogatej wyobraźni i umiejętności myślowego organizowania czynności w logiczny ciąg.

W drugiej połowie trzeciego r. ż. zabawy te zaczynają nabierać specyficznych cech, które dają podstawę do zmiany ich nazwy na zabawy w role. Dzieci w jakiejś mierze zdają sobie sprawę, że bawią się w mamę, w policjanta. Podczas tych zabaw można zauważyć, że czują się w danej chwili kimś, kogo naśladują, poprzez chociażby naśladowanie głosem. Co ciekawe, dziecko w toku odgrywania roli często uzupełnia wyobraźnią braki w posiadanych rekwizytach; np. karmiąc lalkę mówią o zupie lub mleku, chociaż w zabawkowym naczynku nic nie ma.

Zabawy swobodne

Zabawy dowolne mają charakter swobodny. Organizuje je samo dziecko przy różnych okazjach, a ich struktura zależna jest od sytuacji, dostępnych przedmiotów i warunków działania. Różnorodność ich jest wielka, zaś możliwości przejawiania się fantazji dziecka – nieograniczone. Cechą tych zabaw jest nieskończona swoboda w działaniu. Zabawy te uczą samodzielności, zaradności, są okazją do aktywnego czerpania z własnych doświadczeń. Nie oznacza to jednak, że dzieci powinny jak najwięcej bawić się bez nadzoru. Ich doświadczenie jest jeszcze ubogie, łatwo zatem o nudę, czy niepotrzebne powtarzanie tych samych czynności. Z tych względów nawet zabawy swobodne powinny odbywać się pod dyskretnym, ale czujnym okiem dorosłych. Małe dzieci chętnie bawią się samotnie lub we dwójkę. Dopiero uczą się bawić wspólnie, mimo że na ogół chętnie przebywają koło siebie.

Umiejętności w zakresie samoobsługi

Trzeci rok życia to u dzieci okres kształtowania nawyków w zakresie samoobsługi i respektowania zasad zachowania się w domu, w przedszkolu, na ulicy, w sklepie.

Trzylatek potrafi umyć twarz i ręce (często mocząc ubrania), a potem wyciera je ręcznikiem. Zaczyna samodzielnie jeść. Ponadto stara się wyręczać dorosłych w prostych czynnościach: podaje różne przedmioty (łyżki, zabawki), co sprawia mu wyraźną przyjemność. Trzylatek uczy się samodzielnie założyć majteczki i spodenki, buciki na nóżki. Nie radzi sobie jeszcze ze skomplikowanymi sznurowadłami i klamerkami. Próbuje rozpiąć guziki. Warto zachęcać dzieci do prób samodzielnego ubierania się i rozbierania, ponieważ jest to niezbędny składnik wszechstronnego rozwoju postawy aktywnej dziecka i jedyna droga do pełnego rozwoju samoobsługi. Należy wzmacniać aktywność dziecka częstymi pochwałami.

Dzieci trzyletnie interesują się wzajemną przynależnością różnych przedmiotów, które odkrywają już we wczesnym okresie swego życia (np. dziecko łączy filiżankę ze spodkiem, lokomotywę z wagonem). Ułatwia to przyzwyczajanie dzieci do utrzymywania porządku, np. lalki mieszkają w pokoiku lalek, a każdy wiesza swoje ubranie na swoim znaczku.

Rozwój emocjonalny

Istotne znaczenie w procesie adaptacji dziecka trzyletniego do przedszkola ma rozwój emocjonalny. Zwykle trudności w przystosowaniu się do nowego środowiska spowodowane są chwiejnością uczuciową i dużą wrażliwością dziecka. Reakcje wywołane różnymi emocjami są zwykle gwałtowne i krótkotrwałe, a ich siła i czas są niewspółmierne do przyczyn, które je wywołały. Małe dziecko potrafi bardzo się złościć i płakać, a za chwilę jest

spokojne i roześmiane. Czynnikami, które najbardziej wpływają na rozwój emocjonalny dziecka jest spokój, czułość oraz zaspokajanie potrzeb. U trzylatków najważniejszą z nich jest potrzeba bezpieczeństwa. C. Lee podaje, że dziecko trzyletnie jest kochające, towarzyskie, przyjazne, ugodowe i łatwo ulega sugestiom innych. Z łatwością przyjmuje relacje i cechy charakteru osób dorosłych. Ponieważ dziecko nie potrafi ukrywać i tłumić uczuć, odzwierciedlają się one wyraźnie w jego zachowaniu: gestach, mimice, okrzykach, głośnym śmiechu i płaczu. Dziecko w wieku trzech lat jest nie tylko impulsywne, skłonne do wyładowywania swoich afektów, ale także zmienne w swych uczuciach i nastrojach. Jego emocje szybko się wytwarzają, ale też szybko gasną, a raczej przeradzają się w inne, nawet krańcowo odmienne uczucia. Dziecko niemal w jednej chwili potrafi przejść od śmiechu do łez. Raz jest pogodne i wesołe, to znów niespokojne albo zasmucone czy zatroskane. Czasem bawi się samo przez dłuższy czas, kiedy indziej żąda, aby się nim zajmować, grymasi i kaprysi. Tę zmienność uczuć u dzieci nazywamy labilnością uczuciową. Ta labilność uczuciowa w powiązaniu z łatwością ekspresji uczuć sprawia, że dzieci trzyletnie nie są jeszcze dojrzałe i zrównoważone emocjonalnie.

​

Natalia Wawrzeniuk,

nauczyciel wychowania przedszkolnego

Literatura:

1. Harwas-Napierała B., Trempałą J., Psychologia rozwoju człowieka, PWN

2. Lee C., Wzrastanie i rozwój dziecka, WSiP

3. Tuner J.S., Helis D.B., Rozwój człowieka, WSiP

4. Przetacznikowi M., Wiek przedszkolny, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, pod red. M. Żebrowskiej, t. II, PWN

5. Cudak H., Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych dziecka, WSPTWP

6. Włodarski Z., Matczak A., Wprowadzenie do psychologii, WSiP

7. Sochaczewska G., Czynniki warunkujące przystosowanie dziecka do przedszkola, [w:] Rozwój i wychowanie dzieci w wieku przedszkolnym, pod red. B. Wilgockiej-Okoń, PAN

8. Przetacznikowi M., Makiełło-Jarża G., Psychologia rozwojowa, WSiP